Utrecht wordt steeds drukker, de vraag naar rust neemt toe.

Maar waar vind je die rust eigenlijk? 

Utrecht wordt steeds drukker. Net als het aantal nieuwe woningen en inwoners stijgt volgens stadsmaker Martine Sluijs en stadspsycholoog Sander van der Ham ook de vraag naar rustige plekken in de stad. In hun onderzoek De Stille Stad zoeken zij naar het antwoord op de vraag: wat heeft de stad nodig om te ontspannen.

 Een stille stad, dat is toch onmogelijk?
Sander: ,,Als we het over stille plekken hebben, denken mensen automatisch aan geluid. Dat hoeft niet zo te zijn. De een leest graag een boek in het park, maar er zijn ook mensen die langs de gracht lezen terwijl er veel verkeer langsrijdt. We krijgen tijdens straatinterviews vaak het antwoord: als je in een stad woont, weet je dat het altijd druk is. Maar als je gezond en gelukkig in een stad wilt wonen, zijn er juist plekken nodig waar je kunt ontspannen.”

Als je gezond en gelukkig in een stad wilt wonen, zijn er juist plekken nodig waar je kunt ontspannen Sander van der Ham, Stadspsycholoog

Waarom is dat zo belangrijk?
Sander: ,,De afgelopen tien jaar is uit onderzoeken gebleken dat geluid de op een na grootste veroorzaker van ziektes is. Op één staat luchtkwaliteit. Geluidsoverlast, zoals het gezoem van auto’s of het rumoer van terrassen, kan leiden tot serieuze gezondheidsklachten als hart- en vaatziekten. Toch zien we dat er nog weinig aandacht voor is.”

Martine: ,,Mijn eyeopener was toen ik met een team in het Majoor Boshardt Plantsoen rondliep om na te denken over hoe we hier voor meer reuring kunnen zorgen. Als gebiedsmaker is het mijn doel om fijne plekken te creëren waar dingen gebeuren. Maar toen we mensen in het plantsoen aanspraken, riepen ze unaniem: ‘doe hier alsjeblieft niets!’ Ze waren juist blij dat hier niets is. Ik realiseerde me toen: mensen hebben ook behoefte aan rust. Dát moeten we creëren.”

Tijdens de intelligente lockdown was het in natuurgebieden en parken erg druk. Moeten er meer parken komen?

Martine: ,,Rustige plekken hoeven niet per se parken te zijn. Een rustige plek is voor iedereen anders. Dat is ook precies de vraag van ons onderzoek: wat hebben mensen nodig om tot rust te komen?”

Sander: ,,Veertig jaar geleden kwam je thuis tot rust, maar tegenwoordig staan we door sociale media continu in de digitale frontlinie. Er zijn weinig momenten dat je echt alleen bent en tot rust komt. Door corona was er thuis helemaal geen rust te vinden. Werk en privé liepen door elkaar. Veel mensen gingen naar buiten om een wandeling te maken en daar werd het ook druk. Corona maakte duidelijk dat mensen plekken buiten nodig hebben om te ontstressen.”

Corona maakte jullie onderzoek dus relevanter?

Sander: ,,Het positieve van de lockdown is, dat doordat we thuiszaten, we meer aandacht hadden voor een gezonde leefomgeving. Wij horen veel: best fijn dat ik de vogels kan horen. Mensen zijn het ook erg gaan waarderen dat er überhaupt een park in de buurt is waar ze even heen kunnen wandelen.”

Martine: ,,Bij de provincie Utrecht zijn ze al langer bezig met een gezonde leefomgeving. We hebben het veel over sporten, voeding en luchtkwaliteit, maar plekken om tot rust te komen staan niet op de agenda. Toen wij ons onderzoek voorstelden, lieten ze meteen weten co-financier te willen zijn.”

Als we alleen maar plekken met reuring maken, verlies je het evenwicht. Dat is zorgwek­kend Sander van der Ham , Stadspsycholoog

De vraag naar rust is dus groot, maar de vraag naar woningen is misschien nog wel groter.
Sander: ,,Deze twee vraagstukken staan op gespannen voet met elkaar. De ruimte die er is, gebruiken we om woningen te bouwen. We bouwen hoger en wonen dichter op elkaar. In de weinige publieke ruimte die er nog is, moet alles plaatsvinden. Festivals, bootcamps, wonen en toerisme. Daardoor zijn er steeds minder plekken voor stilte en rust. Als we alleen maar plekken met reuring maken, verlies je het evenwicht. Dat is zorgwekkend.”

Martine: ,,Het is ook een kwestie van beschermen. De inwoners die zich actief inzetten in de stad zijn vaak extravert en uit op toffe plekken waar iets te beleven is. De mensen die behoefte hebben aan rustige plekken, laten minder van zich horen. Dit kan leiden tot disbalans.”

Maar waar ligt dan de oplossing?
Sander: ,,Mijn fascinatie voor dit onderwerp is ontstaan door een onderzoek dat ik deed naar liefdadigheidshofjes. Dit zijn vaak rustige, verscholen plekken in de stad. Toch is het niet zo dat dit dé oplossing is, want veel hofjes zijn afgeschermd. Dan wordt stilte ineens een luxe die niet beschikbaar is voor iedereen. Een ander voorbeeld is bedacht door Bart Cardinaal in Rotterdam. Hij schetste een bol midden in de stad. Als je er in loopt, sta je helemaal in het groen. Een soort stilte-cocon.”

Martine: ,,Londen wordt weleens als voorbeeld genoemd, omdat het zo’n groene metropool is. Maar als wij het groen in Utrecht beter zouden verbinden met onze groene ruggengraat, de Utrechtse Heuvelrug, hebben wij een betere situatie dan Londen.”

Tijdens de lockdown zijn mensen hun wijk meer gaan ontdekken. Zo viel mij op dat het ineens een stuk drukker was in het park in Lunetten Martine Sluijs, Stadsmaker

Is natuur voor veel mensen belangrijk om tot rust te komen?
Sander: ,,Wat het effect van natuur op mensen is, is al ruim tien jaar bekend. Het is heel duidelijk dat groen goed is voor de mens. Het helpt om mentaal op adem te komen. In de bouw wordt ook meer geëxperimenteerd met groen. Er wordt steeds meer gekeken naar hóe er wordt gebouwd, bijvoorbeeld: glas weerkaatst en maakt het omgevingsgeluid harder.”

Martine: ,,Tot stilstand komen is een basisbehoefte geworden om gezond te blijven. Corona gaf de bevestiging. Buiten een wandeling maken voelde letterlijk gezond. Een mooie buitenruimte bleek een enorm toegevoegde waarde te zijn om je gezond en fit te voelen.”

Kun je wat voorbeelden van stille plekken in Utrecht noemen?
Martine: ,,Tijdens ons onderzoek zeggen veel mensen: je gaat toch geen lijst van rustige plekken maken? Ze zijn bang dat stille plekken dan juist druk worden. Twee voorbeelden dan: In het Moreelsepark heeft een aantal partijen nu houten bakken met planten neergezet waar je ook op kunt zitten. Een onverwacht lekkere plek om je terug te trekken. Tijdens de lockdown zijn mensen hun wijk ook meer gaan ontdekken. Zo viel mij op dat het ineens een stuk drukker was in het park in Lunetten. Ook mensen van buiten de wijk wisten de plek te vinden.”